Żołnierze na wojnie stają się mistrzami mechanicznego recyklingu, adaptując zdobyczny sprzęt na własne potrzeby. Głównym celem takich zabiegów są pojazdy terenowe i ciężarówki mające uczynić życie na froncie łatwiejszym. Czasem jednak na warsztat trafiają najnowocześniejsze czołgi wroga.

Korzystanie ze zdobycznego uzbrojenia jest prawdopodobnie tak stare jak sama wojna. Łuki, włócznie czy miecze były przecież proste w obsłudze, więc nawet wprost na polu bitwy wystarczyło podnieść je po prostu z ziemi, by zaatakować nimi przeciwnika. Wzrost złożoności broni sprawił, że użytkowanie zdobycznych karabinów czy dział wymagało już pewnej wiedzy technicznej i zaplecza warsztatowego, niemniej nie było niemożliwe. Już podczas Wielkiej Wojny niemieccy mistrzowie wykorzystywania obcej broni do swoich celów dysponowali 170 czołgami brytyjskiej produkcji.

Kradzione nie tuczy, lecz uczy

Dlaczego wojskowi nie wahają się przed wprowadzeniem do służby tak skomplikowanego sprzętu, jakim są wrogie czołgi? Przyczyn tego stanu jest przynajmniej kilka.

Przede wszystkim, zdobycie nieprzyjacielskiego pojazdu w stanie jezdnym daje niesamowitą okazję do poznania tajemnic licznych gałęzi wrogiego przemysłu. Badaniu podlega dosłownie wszystko, łącznie ze smarami i spawami. Dla aliantów było to bezcenne źródło wiedzy na temat skuteczności nalotów dywanowych na niemieckie fabryki.

Albert Speer ogląda zdobyczny czołg T-34, czerwiec 1943 r. (fot. Willi Kobierowski. ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 183-J14589, CC-BY-SA 3.0)

Przyglądając się wrogiemu czołgowi w warunkach poligonowych, łatwo określić jego mocne i słabe strony. Informacja o słabym miejscu w pancerzu połączona z wiedzą o lokalizacji składu amunicji mogła przynieść (dosłownie) piorunujące efekty na polu walki, a znajomość zużycia paliwa danej maszyny była bezcenna dla oficerów zajmujących się prognozowaniem ruchów wrogich jednostek.

W niektórych sytuacjach zdobyczny sprzęt bojowy nieprzyjaciela nie trafiał w ręce analityków, lecz wykorzystywano go w walce przeciwko dawnym właścicielom. Niekiedy po prostu brakowało własnego uzbrojenia i trzeba było używać tego, co było pod ręką. Czołg jest w końcu do czołgu podobny, a w sytuacji kryzysowej nie ma czasu na wybrzydzanie. Czasem jednak powodem skorzystania z przechwyconych maszyn były ich parametry, przewyższające możliwości własnych pojazdów. Tak działo się w wypadku niemieckich Panter.

Skąd się biorą koty?

13 maja 1942 roku zatwierdzono do produkcji projekt nowego niemieckiego czołgu średniego. Panzerkampfwagen V Panther (Pantera) miał być odpowiedzią na napotkane w ZSRS T-34 i KW-1, stąd też przy jego projektowaniu położono nacisk na wypracowanie odpowiednich możliwości czołgobójczych. Z racji niewesołej sytuacji na froncie wschodnim i związanych z tym nacisków Hitlera, zarówno prace projektowe, jak i testy prowadzono w największym pośpiechu, dzięki czemu produkcja rozpoczęła się już 4 czerwca 1942 roku.

Pierwsze skromne dostawy (20 sztuk) miały miejsce już w lutym 1943 roku. Bardzo szybko okazało się, że pośpiech był wyjątkowo złym doradcą. Źle zespawane zbiorniki paliwa przeciekały, silniki stawały w płomieniach, kruszyły się zęby skrzyń biegów, a drążki skrętne pękały. Jedynym ratunkiem okazało się rozpoczęcie równoległego do produkcji programu napraw i modernizacji czołgów.

5 lipca 1943 roku rozpoczęła się niemiecka ofensywa pod Kurskiem. Wzięło w niej udział 200 nowiusieńkich Panter, a oczekiwanie na te pojazdy opóźniło całe natarcie, co dało Rosjanom więcej czasu na przygotowania. Debiut bojowy PzKpfw V okazał się rozczarowujący. Z jednej strony dały o sobie znać wspomniane problemy techniczne, a z drugiej – podczas walk na niewielkich dystansach sowieckie działa bez problemu penetrowały słabszy pancerz boczny nowych czołgów. Choć konstrukcja miała swój potencjał, na pewno nie stała się wyczekiwaną wunderwaffe.

Panzer V (Pantera) Ausf. A na froncie wschodnim, sierpień 1944 r. (fot. Waidelich, ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 101I-244-2321-34, CC-BY-SA 3.0)

Po niezbyt udanym początku kontynuowano prace nad dalszym udoskonaleniem czołgu. Powoli zmieniano go kawałek po kawałku, aż w końcu Pantera stała się godna swego imienia. Jej długolufowe działo KwK 42 L/70 o dużej prędkości początkowej i płaskiej trajektorii pocisku siało postrach wśród wrogów, a dzięki skomplikowanemu zawieszeniu i mocnej jednostce napędowej zachowywała ona przyzwoitą (jak na swą masę) mobilność. Straconego czasu nie dało się już jednak odrobić i choć PzKpfw V zapisał się na kartach historii, to nie spełnił pokładanych w nim nadziei.

Zanim jednak nadszedł koniec wojny, Pantery miały okazję zaprezentować się nie tylko z czarnymi krzyżami na pancerzach.

T-V Пантера

Rosjanie mieli okazję jako pierwsi zmierzyć się w boju z Panterami, a co za tym idzie, dzierżyli też palmę pierwszeństwa w dziedzinie badania (i wykorzystywania) zdobycznych egzemplarzy. Pod Kurskiem w sowieckie ręce dostało się kilkadziesiąt tych czołgów, z czego siedem nadawało się do jazdy. O ile w samej konstrukcji nie znaleziono niczego niezwykłego, to uwagę specjalistów zwróciła armata wykazująca bardzo dobre właściwości balistyczne. Z tego powodu doradzano, licząc się z szerszym występowaniem tego typu pojazdu w wojskach niemieckich, by zdobyte egzemplarze gromadzić w specjalnych jednostkach niszczycieli czołgów, traktując je jako ewentualny mobilny odwód przeciwpancerny.

Radziecka Pantera (fot. domena publiczna)

Pierwsze Pantery pojawiły się w sowieckich jednostkach już jesienią 1943 roku. Nigdy jednak, jak się wydaje, nie wykorzystywano ich w większej liczbie niż po kilka jednocześnie, traktując je jako swoistą ciekawostkę lub też szybko zużywający się zamiennik pojazdów krajowej produkcji. Stałym problemem był brak amunicji i części zamiennych (u Niemców także było z nimi krucho), poza tym sowieckie czołgi napędzały silniki Diesla, a Pantery pracowały na benzynie. Co więcej, jeśli ktoś chciałby zatrzymać zdobyczny wóz na dłużej, musiałby znaleźć stały dopływ lotniczej benzyny wysokooktanowej, bo na „zwykłej” sowieckiej niemieckie czołgi po prostu nie chciały pracować.

Historia Panter zdobytych przez Sowietów na froncie wschodnim ma jednak jeszcze jeden godny uwagi epizod. W kwietniu 1945 roku Rosjanie przekazali Bułgarom piętnaście tych pojazdów, tworząc w ten sposób największy na froncie wschodnim oddział zdobycznych czołgów tego typu. W maju 1946 roku trzynaście PzKpfw V otrzymała z kolei Rumunia.

Dezerter i Kukułka

Główna broń Pantery – armata KwK 42 (fot. Bayer, ze zbiorów Bundesarchiv, Bild 101I-478-2167-09, CC-BY-SA 3.0)

Historia pierwszej Pantery użytej bojowo przez aliantów zachodnich jest ciut zagmatwana i pełna dziur. Z tego co wiemy, da się jednak zbudować pewną opowieść. Rzeczony pojazd należał początkowo do I. Abteilung/Panzer-Regiment 4 walczącego we Włoszech. Gdzieś na przełomie września i października 1944 roku wpadł w ręce kanadyjskich piechurów z Seaforth Highlanders of Canada walczących nad rzeką Savio. Wóz został z nieznanych przyczyn opuszczony przez załogę, która nie dokonała w nim żadnych zniszczeń. Nie mogąc samemu wykorzystać tego pojazdu, znalazcy przekazali Panterę do brytyjskiego 145 Pułku Pancernego, używającego na co dzień czołgów Churchill.

Brytyjczycy szybko docenili tak nieoczekiwany prezent i już 11 listopada wprowadzili wóz do akcji przeciwko niemieckiemu punktowi obserwacyjnemu. Taki cel był trudny do zniszczenia dla artylerii czy Churchillów, jednak Kwk 42 poradziła sobie z nim bez problemu. W swym nowym „domu” Pantera otrzymała nazwę „Deserter” (dezerter) i stosowne brytyjskie oznakowania taktyczne, choć całego wozu nie przemalowano.

Pułk korzystał z Dezertera aż do grudnia 1944 roku, kiedy to przekształcono go w jednostkę piechoty, a wóz przekazano na tyły, gdzie służył do prób porównawczych z alianckimi czołgami. Niestety, w marcu 1945 roku doszło do uszkodzenia jego skrzyni biegów, przez co mógł poruszać się już wyłącznie do tyłu. To przesądziło o jego losie.

Druga ze wspomnianych maszyn, Cuckoo (Kukułka), trafiła w brytyjskie ręce podczas zaciętych walk w pobliżu Overloon w Holandii. 14 października 1944 roku brytyjscy żołnierze z 4 batalionu Coldstream Guards odkryli zaparkowaną w stodole Panterę ze 107 Panzer-Brigade. Załogi nie było w pobliżu, a sama maszyna była całkowicie sprawna technicznie.

To nieoczekiwane znalezisko było dla Brytyjczyków miłym zaskoczeniem, jako że już wcześniej dowództwo brygady (6th Guards Tank Brigade) planowało wprowadzenie do użytku plutonu zdobycznych PzKpfw V, jednak pomysł ten nie został póki co zrealizowany. Teraz, mając w ręku świeżo zdobyty czołg, można było wcielić ową ideę choć częściowo w życie.

Pantera została całkowicie przemalowana, a na jej wieży wymalowano spore białe gwiazdy w okręgu, by zredukować do minimum ryzyko ostrzelania jej przez własne wojska. Zgodnie z regułami obowiązującymi w batalionie wóz musiał otrzymać ptasią nazwę, więc zdecydowano się (całkiem trafnie) na Kukułkę, po czym wysłano go na front.

Swój pierwszy sukces Cuckoo odniosła podczas walk o zamek Geijsteren 27 listopada 1944 roku. Podobnie jak w wypadku Dezertera, Kwk 42 okazała się nieocenionym wsparciem przy strzelaniu do otworów strzeleckich czy obserwacyjnych. Czołg brał udział także w dalszych walkach, zaskakując swych właścicieli lepszą niż u Churchilli zdolnością do poruszania się po oblodzonych drogach.

Kukułka w drodze, 29 listopada 1944 r. (fot. Laing, ze zbiorów Imperial War Museum, nr B 12187, IWM Non Commercial Licence)

Kukułka pozostała w jednostce aż do 21 lutego 1945 roku, kiedy to w Niemczech niedaleko Kleve nawaliła w niej pompa paliwowa. Prawdopodobnie część dałoby się znaleźć w którymś z wraków czy zdobycznych magazynów, niemniej wymagałoby to czasu i wysiłku, więc zdecydowano się na porzucenie maszyny.

Pisząc o historii „brytyjskich” Panter, warto wspomnieć o pewnym powojennym epizodzie. Brytyjczycy tak bardzo chcieli poznać techniczne sekrety tych wozów, że podjęli na nowo montaż Panther i Jagdpanther w zdobytych zakładach w Laatzen. Przy „produkcji” pracowali niemieccy robotnicy i personel 823rd Armoured Troops Workshop z REME (Royal Electrical and Mechanical Engineers). Wspólnymi siłami złożono dziewięć czołgów i dwanaście dział samobieżnych, które wykorzystano następnie do rozmaitych testów. Część z nich uległa zniszczeniu, kilka zachowało się jednak do dziś.

Brytyjczycy na przejażdżce Panterą, 2 czerwca 1944 r. (fot. Menzies, ze zbiorów Imperial War Museum, nr NA 15771, IWM Non Commercial Licence)

Dauphiné, Kaysersberg i inne

Jednym z państw wykorzystujących w dużej liczbie zdobyczne Pantery (szczególnie po wojnie) była Francja. Nie były to jednak w większości wozy przejęte, jak w wypadku Rosjan czy Brytyjczyków, przez siły regularne, lecz przez francuskich partyzantów, którzy atakowali wspólnie z aliantami wycofujące się wojska niemieckie i korzystali z bogactwa pobojowisk.

Pierwsze Pantery trafiły we francuskie ręce prawdopodobnie we wrześniu 1944 roku po bitwie o Méximieux. 15 Panzer Regiment stracił tam pięć PzKpfw V, z czego dwa nadawały się jeszcze do użytku. Partyzanci obsadzili oba wozy, zastępując niemieckie oznaczenia państwowe namalowanymi kokardami w barwach narodowych i napisami F.F.I. (Forces Françaises de l’Intérieur). Nie wiadomo jednak, czy czołgi wprowadzono do akcji.

Francuscy chłopcy przyglądają się zniszczonej Panterze (fot. Knight, ze zbiorów Imperial War Museum, nr B 9665, IWM Non Commercial Licence)

Kolejne Pantery z francuską załogą wchodziły w skład l’Escadron Autonome de Chars dowodzonego przez kapitana Besniera. Prowadził on od stycznia 1945 roku akcję zbierania niemieckich pojazdów z normandzkich pobojowisk i utworzył mieszany oddział pancerny, który wziął udział w oblężeniu Saint Nazaire zakończonym dopiero 11 maja 1945 roku. W skład jednostki wchodziły różne pojazdy (także przedwojennej produkcji francuskiej), w tym dwie Pantery noszące nazwy Dauphiné i Bretagne.

Pierwsza z nich (Ausf. G) została zdobyta najwyraźniej w dobrym stanie, jako że została wykorzystana w boju. O drugiej (Ausf. A) wiadomo bardzo niewiele. Często doświadczała awarii silnika i z tego powodu nie była zbyt pomocnym narzędziem walki.

Częsty widok na normandzkich poboczach, 16 lipca 1944 r. (fot. J. Mapham, ze zbiorów Imperial War Museum, nr B 7598, IWM Non Commercial Licence)

Ostatni PzKpfw V, o którym wiadomo, że trafił we francuskie ręce podczas wojny i został przed jej zakończeniem wprowadzony do użytku, był Kaysersberg – Pantera przejęta podczas walk o Kientzheim w grudniu 1944 roku. Co ciekawe, był to wóz zdobyty w walce.

Wszystko zaczęło się jak w dobrym westernie. Na miejskiej ulicy stanęły naprzeciw siebie niemiecka Pantera (Ausf. A) i M4A4 Sherman o nazwie własnej Renard. Niemiecki wóz, ukryty za barykadą, trafił pierwszym strzałem przedział silnikowy Renarda, zapalając pojazd. Jego załoga nie straciła jednak zimnej krwi i odpowiedziała ogniem w kierunku wroga. Francuski celowniczy – korzystając z doświadczenia lub szczęścia – trafił w najwrażliwszą część tego modelu Pantery, czyli dolną partię jarzma działa.

Pierwsza sprawna Pantera przechwycona przez Brytyjczyków, 1 czerwca 1944 r. (fot. Spittle, ze zbiorów Imperial War Museum, nr NA 15713, IWM Non Commercial Licence)

Pocisk Shermana zrykoszetował w dół, przebił dach Pantery i zabił jej kierowcę. Spanikowani Niemcy opuścili pojazd, oddając się do niewoli francuskiej załodze Renarda, która również musiała porzucić swój czołg. W ramach happy endu i swoistego odszkodowania francuscy pancerniacy ze zniszczonego Shermana obsadzili unieszkodliwiony przez siebie czołg, nadając mu (na pamiątkę miejsca zdobycia) nazwę Kaysersberg.

Nowy nabytek okazał się jednak bardzo kłopotliwym trofeum, szczególnie dla żandarmów zajmujących się nadzorowaniem ruchu drogowego. Czołg nie został w pełni przemalowany, a znaki rozpoznawcze (naniesione dość oszczędnie) łatwo przykrywał śnieg. Pojazd nigdy nie został wprowadzony do walki, a po awarii silnika został porzucony niedaleko Lauterbourgu 4 kwietnia 1945 roku.

W ramach uzupełnienia warto wspomnieć, że po wojnie francuskie siły zbrojne wykorzystywały przez pewien czas aż pięćdziesiąt zdobycznych Panter.

Brytyjski Sherman mija zniszczoną Panterę, 30 czerwca 1944 r. (fot. Christie, ze zbiorów Imperial War Museum, nr B 6226, IWM Non Commercial Licence)

Polskie Pantery

PzKpfw V Panther znalazły się podczas wojny także w polskich rękach. Jest to zagadnienie na ogół znane polskiemu czytelnikowi, dlatego też pozwolę sobie na pewną skrótowość w jego omówieniu.

2 sierpnia 1944 roku w ręce powstańców warszawskich wpadły dwie Pantery z 3 kompanii 1 batalionu Panzer Regiment 27. Maszyny jechały z Zielonki w kierunku warsztatów naprawczych znajdujących się na Żoliborzu, a ich załogi nic nie wiedziały o wybuchu powstania.

Po wjechaniu na tereny zajęte przez powstańców oba czołgi zostały obrzucone granatami i butelkami z benzyną. Niemcy usiłowali uciec, klucząc warszawskimi ulicami, jednak po chwili w jednej z Panter zepsuł się silnik, a druga została trafiona pociskiem z PIAT-a. Wozy wraz z załogą dostały się w ręce żołnierzy z batalionu „Zośka”, którzy zadbali o remont i obsadzenie obu z nich.

Pantera porzucona na ulicy otrzymała imię Pudel, choć załoga przezywała ją Magda. Po usunięciu usterki gaźnika (przyczyna wysłania do warsztatu?) pojazd nadawał się do wprowadzenia do akcji. Drugi czołg, trafiony z granatnika, nie otrzymał własnego imienia i znany jest w literaturze jako WP, od wielkich białych liter wymalowanych na nim przez zdobywców. Jego uruchomienie zajęło więcej czasu z racji uszkodzenia instalacji elektrycznej.

Żołnierze batalionu Zośka na zdobycznej Panterze, 2 sierpnia 1944 r. (fot. Juliusz Bogdan Deczkowski, domena publiczna)

4 sierpnia Pudel wspierał atak na szpital św. Zofii, a dzień później brał udział w swej najsłynniejszej akcji, czyli zakończonym powodzeniem ataku na „Gęsiówkę”. Debiut bojowy WP przypadł na 8 sierpnia, kiedy to zdobyczna Pantera broniła barykady na ul. Mireckiego. Niestety, czołg został trafiony przez nieprzyjaciela i stanął w ogniu. Kierowca zachował jednak na tyle zimnej krwi, by wycofać wóz z pola rażenia wroga, co umożliwiło poparzonej załodze w miarę bezpieczną ewakuację z wnętrza pojazdu. Uszkodzony czołg próbowano jeszcze wykorzystać jako stały punkt ogniowy, jednak 10 sierpnia podjęto decyzję o jego zniszczeniu.

Stan techniczny Pudla również się pogarszał, a jego główną dolegliwością były wyczerpujące się akumulatory czołgowe, które bez większego powodzenia usiłowano zastąpić samochodowymi. 11 sierpnia, ostatniego dnia walk na Woli, pocisk zaklinował wieżę pojazdu, a wobec ogólnego odwrotu i niemożności ewakuacji wozu, zdecydowano o jego podpaleniu.

Historia polskich Panter nie kończy się jednak na Pudlu/Magdzie i WP. Jeden PzKpfw V znalazł się w rękach żołnierzy z 1 Samodzielnego Dywizjonu Artylerii Samobieżnej wchodzącego w skład 1 Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Nie była to jednak maszyna wykorzystana bojowo, lecz ozdoba defilady odbytej 22 maja 1945 w Neu Hardenbergu.

Podsumowanie

Powyższe zestawienie obejmuje jedynie pojazdy zdobyte i wprowadzone do użytku przez swych nowych właścicieli jeszcze przed zakończeniem II wojny światowej. Ile Panter trafiło w ręce aliantów w stanie nadającym się do użytku? Aby odpowiedzieć na to pytanie, trzeba by wieloletniej kwerendy w zagranicznych archiwach, z której wyłoniłyby się zapewne ciekawe liczby i wciągające historie, jak choćby opowieść o Panterze nabytej już po wojnie przez Szwecję.

Opisana garstka zdobytych Panter na pewno nie miała żadnego wpływu na historię II wojny światowej. Nie można nawet powiedzieć, by ich historie wyróżniały się w jakiś sposób wśród ogólnego sposobu traktowania zdobycznego sprzętu przez walczące strony. Zachowywały się one trochę jak słynni Jawowie ze świata Gwiezdnych Wojen i poszukiwały naprawialnego sprzętu pancernego (i nie tylko), gdzie się tylko dało. Ta garstka czołgów jest jednak jednocześnie na tyle mała, by móc ją objąć jednym artykułem i na tyle duża, by pokazać powszechność zjawiska korzystania ze zdobycznego sprzętu pancernego w państwach koalicji antyhitlerowskiej.

Bibliografia

Skomentuj. Jesteśmy ciekawi Twojej opinii!