Opowieści o śmierci. Malarskie wizje kresu życia [galeria]

Przez

14 maja 2020

Śmierć to bardzo życiowy temat, wszak każdy człowiek rodzi się, żyje i umiera. Nieoczywiste są jedynie okoliczności, w których nadchodzi kres żywota. To one sprawiają, że każdy koniec życia staje się wyjątkową opowieścią. Spójrzmy razem w oczy śmierci przedstawione w malarskich wizjach.

Śmierć powszednia

Śmierć przedstawiona jako element codzienności. Obrazy mówią wprost o wszystkim, co związane jest z przemijaniem. Ukazują biedę, smutek, zamyślenie, pustkę. Artyści ukazują śmierć jako rytuały (pogrzeb, żałoba, czuwanie przy umierającym lub zmarłym) oraz część życia społecznego i religijnego (kondukt żałobny, wierzenia, symbole religijne).

„Matula pomarli”, Aleksander Kotsis, 1868 r. (ze zbiorów Lwowskiej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego)

„Trumna chłopska”, Aleksander Gierymski, 1894 r. (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, nr inw. MP 964 MNW) — „Trumna chłopska”, Aleksander Gierymski, 1894 r. (ze zbiorów Muzeum Narodo Warszawie, nr inw. MP 964 MNW)

„Śmierć w pokoju chorego”, Edvard Munch, 1893 r. (ze zbiorów Munchmuseet w Oslo, nr inw. MM.M.00418)

„Pod brzemieniem nieszczęścia”, Teodor Axentowicz, data nieznana (ze zbiorów Lwowskiej Galerii Sztuki im. Borysa Woźnickiego)

„Atiti”, Paul Gauguin, 1892 r. (ze zbiorów Kröller-Müller Museum, nr inw. KM 104.366)

„Śmierć arlekina”, Pablo Picasso, 1906 r. (kolekcja prywatna)

„Manao tupapau (Duch zmarłych czuwa)”, Paul Gauguin, 1892 r. (ze zbiorów Albright–Knox Art Gallery, nr inw. 1965:1)

„Pogrzeb w mieście”, Wojciech Weiss, 1904 r. (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, nr inw. MNK II-b-118)

Śmierć nagła, bolesna, okrutna

Ekspresyjne, wzburzone podejście do tematu. Obrazy bazują na skrajnych emocjach i wyzwalają gwałtowne uczucia. Przedstawiają przemoc i niewygodny dla widza naturalizm śmierci: detale anatomiczne, tkanki i wydzieliny ludzkiego ciała. Z drugiej strony rozdzierająca rozpacz ukazywana jest z użyciem oszczędnej palety środków: kontrastu barw, otwartej kompozycji, symbolu.

„Saturn pożerający swe dzieci”, Francisco de Goya, 1819–1823 r. (ze zbiorów Museo del Prado, nr inw. P000763)

„Odcięte głowy” (studium do „Tratwy Meduzy”), Théodore Géricault, 1818 r. (ze zbiorów Nationalmuseum w Sztokholmie, nr inw. NM 2113)

„Welon”, Leon Wyczółkowski, 1885 r. (ze zbiorów Muzeum Górnośląskiego w Bytomiu, nr inw. MGB/Sz 511)

„Moje narodziny”, Frida Kahlo, 1932 r. (kolekcja prywatna)

„Szpital Henry’ego Forda”, Frida Kahlo, 1932 r. (ze zbiorów Museo Dolores Olmedo w Meksyku)

„Syn i zabita matka”, Andrzej Wróblewski, 1949 r. (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie)

Fantastyczne wizje śmierci

Niezwykłe, niepokojące, szalone ujęcia tematu odwołujące się do podświadomości, symbole, tajemnice, opowieści z pogranicza jawy i snu. Śmierć bywa tutaj nieodgadniona, przybiera postać demona, kobiety, kostuchy, uosabia marzenia i obawy artysty. Przedstawienia bywają pełne kolorów, miękkich linii, nastrojowego światła, wysmakowanych detali. To okrutne a zarazem piękne, nieprzeniknione legendy o umieraniu.

„Plaga”, Arnold Böcklin, 1898 r. (ze zbiorów Kunstmuseum w Bazylei, nr inw. 114)

„Maski i Śmierć”, James Ensor, 1897 r. (ze zbiorów Musée des Beaux-Arts w Liège)

http://sammlungonline.kunstmuseumbasel.ch/eMuseumPlus?service=ExternalInterface&module=collection&objectId=1118 — „Wyspa umarłych”, Arnold Böcklin, 1880 r. (ze zbiorów Kunstmuseum w Bazylei, nr inw. 1055)

„Arlekin i Śmierć”, Konstantin Somow, 1907 r. (ze zbiorów Państwowej Galerii Tretiakowskiej)

„Śmierć i Życie”, Gustav Klimt, 1910–1915 r. (ze zbiorów Leopold Museum w Wiedniu, nr inw. LM 630)

„Noc”, Ferdinand Hodler, 1899–1890 r. (ze zbiorów Kunstmuseum w Bernie, nr inw. G 248, 1901)

„Sen Paganiniego”, Edward Okuń, 1898 r. (ze zbiorów Muzeum Lubelskiego w Lublinie)

„Ukojenie”, Piotr Stachiewicz, około 1885 r. (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Krakowie, nr inw. MNK II-b-32)

„Śmierć i grabarz”, Carlos Schwabe, 1895 r. (ze zbiorów Musée d’Orsay) — „Śmierć i grabarz”, Carlos Schwabe, 1895 r. (ze zbiorów Musée d’Orsay w Paryżu)

„Tanatos”, Jacek Malczewski, 1898–1899 r. (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, 35590 MNW)

„Śmierć”, Jacek Malczewski, 1902 r. (ze zbiorów Muzeum Narodowego w Warszawie, nr inw. MP 373 MNW)

Śmierć jako ilustracja wydarzeń historycznych i tekstów kultury

Dzieła zachwycające drobiazgowym pięknem, pełne elegancji, bogate w precyzyjnie oddane detale. Komentarze do wydarzeń historycznych i literackich. Śmierć pozbawiona jest tutaj emocjonalnych pierwiastków, stanowi ilustrację do rozbudowanej opowieści. Malarze z rozmachem ujmują koniec życia, ukazują go jako istotną część historii. Obrazy stanowią pełne dramatyzmu przedstawienia, wzbudzają zachwyt odbiorcy, zmuszają widza do pochylenia czoła nie tyle nad powagą śmierci, co nad talentem artysty.