We wrześniu 1939 roku Włochy pozostały krajem neutralnym, co jednak nie oznaczało braku zainteresowania włoskich gazet wydarzeniami rozgrywającymi się w Polsce. Dzięki temu możemy dziś spojrzeć na tamte wydarzenia z interesującej perspektywy grafików tworzących niezwykle ilustracje.
22 maja 1939 roku faszystowskie Włochy i nazistowskie Niemcy połączył dokument, który przeszedł do historii jako „pakt stalowy”. Ów „Pakt przyjaźni i sojuszu”, jak go oficjalnie nazywano, miał połączyć oba państwa związkiem militarno-politycznym na następne 10 lat. Jak się jednak okazało, obowiązywał zaledwie do 1943 roku, kiedy to Niemcy zaatakowały swego niedawnego sojusznika.
Włochy we wrześniu 1939 roku
Wspomniany dokument obligował Włochy do udzielenia Niemcom wsparcia militarnego w razie wybuchu wojny, jednak kiedy Hitler zaatakował Polskę, Mussolini nie przyłączył się do napaści. Dlaczego?
Szukając odpowiedzi na to pytanie, można wskazać kilka czynników. Włochy potrzebowały czasu (jak zakładano – ok. trzech lat) na przygotowanie się do wojny pod względem militarnym i gospodarczym. W ich interesie leżało więc zachowanie pokoju umożliwiającego nieskrępowany zakup i dowóz surowców niezbędnych do rozwijania produkcji zbrojeniowej. Wspomniane czynniki dały zresztą impuls do podejmowanych przez Włochy prób pokojowego rozprężenia napięcia rosnącego w Europie.
Kolejnym czynnikiem była tu postawa samych Niemiec. Jak zakładał Hitler, wojna z Polską miała być krótkim lokalnym konfliktem, rozstrzygniętym bez włączenia się do niego Wielkiej Brytanii i Francji, w czym miało pomóc zawarte 23 sierpnia 1939 roku porozumienie z ZSRS. Co ciekawe, podpisanie tego dokumentu przez Joachima Ribbentropa stanowiło pogwałcenie zapisów „paktu stalowego”, zakładającego ścisłą współpracę między Berlinem a Rzymem. Niemcy jednak nie mieli zamiaru konsultować z Włochami poczynań, które uważali za przynależące do wyłącznej strefy interesów III Rzeszy. Takie podejście ze strony „sojusznika” doprowadziło do pojawienia się idei „wojny równoległej”, według której Włochy, choć złączone sojuszem z Niemcami, miały toczyć własną wojnę na własnych warunkach i rozpocząć ją, kiedy będzie to im pasowało. Ostatecznie przystąpiły do wojny 10 czerwca 1940 roku.
Historyczny przegląd prasy
Podstawą prezentowanej galerii są ilustracje z kilku wybranych włoskich tygodników ilustrowanych: „La Tribuna Illustrata”, „L’Illustrazione Italiana” (jedyny tytuł w tym gronie zamieszczający na okładce fotografie), „La domenica del Corriere” oraz „Il Mattino Illustrato”. Pierwsze trzy tytuły ukazywały się w niedziele, a ostatni w poniedziałki.
We wrześniu 1939 roku inwazja na Polskę rozpoczęła się w piątek, stąd też nie wszystkie redakcje miały gotowe aktualne ilustracje na pierwszą niedzielę miesiąca i zamieściły zamiast tego grafiki odnoszące się jeszcze do wydarzeń mających miejsce przed wybuchem wojny. Jedno z czasopism wykazało się zresztą znacznie większym opóźnieniem i dopiero 10 września opublikowało materiał pasujący bardziej do pierwszego weekendu owego miesiąca.
Porównując ze sobą ilustracje przedstawione w owych tytułach, można zauważyć pewne cechy wspólne, nie licząc rzecz jasna dosyć luźnego podejścia do realizmu. Okładki pierwszych wydań wrześniowych zawierały zazwyczaj ilustrację odnosząca się do rzekomych prześladowań dotykających mniejszość niemiecką w Polsce. Świadczy to o jednolitym froncie prasowym utrzymywanym przez faszystowską propagandę. W dalszych wydaniach zamieszczono różne ilustracje odnoszące się do walk w Polsce. Wśród nich znajduje się także jedna przedstawiająca szarżę polskiej kawalerii na niemieckie czołgi. Nie powinno to dziwić, jako że to właśnie włoskim korespondentom wojennym przypisuje się wiodącą rolę w stworzeniu i rozpropagowaniu tego mitu.
Wspomniana jednomyślność nie dotyczy za to momentu, w którym walki w Polsce schodzą z okładek opisywanych tytułów. „L’Illustrazione Italiana” „kończy” kampanię polską już 17 września, podczas gdy „La Tribuna Illustrata” zamieszcza ostatnią grafikę dotyczącą tego tematu dopiero 8 października.
Wszystkie przedstawione ilustracje pochodzą z wirtualnych zasobów rzymskiej Biblioteca di storia moderna e contemporanea. Serdecznie dziękuję panu Eugenio Semboloniemu za zgodę na wykorzystanie ich w niniejszej galerii.
Bibliografia
- Dawn Marie Miller, Italy through the looking glass: Aspect of british policy and intelligence concerning Italy 1939–1941 [PHD thesis], University of Toronto, Toronto 1997.
- Calvitt Clarke III, The Soviet Union, Italy and the Nazi-Soviet pact of August 23, 1939, Paper Presented to the Florida Conference of Historians, Clearwater, January 26–28 1989.
- James A. Burch, Nazi Germany and Fascist Italy: totalitarian menace or monolithic illusion? An analysis of the axis coalition [master’s thesis], U.S. Army Command and General Staff College, Fort Leavenworth 2004.
